Manipur ah Chin-Kuki an Thahmi Hna Ruak 87 Vuinak An Tuah

Kuki Chin Ruak 87 Hmunkhat Ah Vui- The Lairam Times| Central Lairam Lawngtlai 2023 Dipa 20: Biangreithlep 3 thawk in miphun le miphun kar buainak a chuahnak Manipur ram buainak ah fakbik tuarnak Churachandpur pengkomh (District) ah cawnnithumni ah khan minung 87 thahmi ruak cu hmunkhat ah an vui hna. Hi vuinak caan hi humhimnak tha taktak tuah a si hnuah kalpi a si. Zarhpizan ah khan kaphnih kar buainak a chuah ruang ah Section 144 phuan a si fawn.

Nunnak liammi 87 vuimi hna hi Kuki Chin an si dih hna. Thla zeimaw chung mithi chiahnak i chiah an si hnuah vui an si. Vui khawh an si lo ruangah buainak hi a linsa ngaingai. Thlazei maw zat liammi ah khan Kuki Chin nih Churachandpur le Meitei pawl an tamnak pengkomh Bishupur i ritnak ah hmunkhat ah vui an timh hna asinain boruak a linsa ngai.

Cacawn nikhatni ah khan Churachandpur pengkomh Thingkangphai hmuntin ah buainak a chuak. Chaklei ramkulh (State) ah hin Meitei nih Schedule Tribe (ST) Status ngeih an duh ruang ah buainak a chuak. Kuki Chin he an buai . Thahrum hmang cawlcanghnak ruang ah nunnak liam an tam chin lengmang i har tong zong an tam. TLT

1962 Kum Rangoon University Students’ Union Building Bom Puahnak Le Buainak-Salai Mangpau- General Ne Win hi a ngaingai ti ahcun Sianghleirun zong a rak kai bal mi a si lo i Sianghleirun siangngakchia hi a rak huat hna pinah a rak ṭih hna. 2 March 1962 ah General Ne Win hruai mi ralkap nih nawlngeihnak hramhram in an rak lak [Aana-ting or Coup d’etat]. Ne Win nih nawlngeihnak a lak hnu in Rangoon University ah buaibainak aa thawk colh. May 11 ah Rangoon University Sianguk (Rector) cu Ne Win cozah nih an uk tuk [pressure] ruang ah sianguk sinak in a chuak. University Council hruai ningcang zong an thlen. Council chung ah ralkap minung an hun telh hna. RU cu ralkap nih direct uk khawh ding ah an hun tuah. Cuticun ralkap nih an duhning poah in University hruai ningcang vialte an thlen dih i nawlngeihnak cu a dihlak in an i lak.

Cu bantuk a zalen lo mi phungphai le ralkap uknak tang ah Rangoon University an phanh tikah siangngakchia nih July 7 ah an lungtlinlonak le duhlonak kongkau ceihphai ding ah Rangoon University Students’ Union innpi [Building] hmai ah rak chuak in tonpumhnak an ngei. Ralkap nih siangngakchia hruaitu upa deuh tamlak te an rak tlaih hna. Zanlei 5:30pm hrawng ah ralkap mawṭaw pahnih in meithal he siangngakchia duhlonak a langhtermi lehrulh ding ah Mandalay Hall, Ramanya Hall le Chancellor Road ah an hung phan. Ralkap nih a rak lehrulh hna ningcang cu ṭha tein biaruahnak ngeihpi si hrimhrim loin sa le ral bantuk in siangngakchia cacawng lio mi cu meithal [automatic rifles] in a rak lehrulh hna.

Siangngakchia minung pazeizat dah an thi timi hi a dikfel tein hngalh khawh mi a um lo. Ralkap nih an chim ning le midang chimmi a rak i khat lo. Ralkap nih cun siangngakchia 17 lawng an thi tiah a rak thanh. Nain Mandalay Hall lawnglawng ah hin siangngakchia 17 leng le a dang siangngakchia za renglo an rak thi. Cucu July 7 nihin bantuk ah hin a rak cang mi a si. Kum 58 fai a rau cang. Atu ah hin a nung mi tampi an um ko rih.
Cun a thaizing July 8, 1962 zingka sml. 6:00am ah tuanbia ah min a ngei mi le a langsar mi Rangoon University Students’ Union Building [Innpi] cu bom in ralkap nih an rak puah. Cuticun ralkap cozah tang ah kum caan saupi (nizan tihni) taktak te tiang kan hung um.

Kum zabu a cheu fai hramhram in a kan uk. A kan pen. Atu zong kan um khan a si rih ko. Ralkap cozah tang ah cun Mirang hmanh rak doh kho ding tiang in mino a hringsor tu Sianghleirun ṭha cu hrawh hram an hun thawk. Sianghleirun siangngakchia pawl cu khua kiken ah chiah an hung si. Thein Sein cozah tiang zong ah Sianghleirun cu khuachung an hung lut kho ti lo. Khualeng ah an i benh dih. Cucu siangngakchia nih kan buai kho hna hlah seh tiah ralkap nih an rak i timhtuahmi kha a si.

Lai Cathiam Le Mifim Pawl Thongtlaknak- (1955-1970) Cawlcanghnak: Mah lio chan ah ram le miphun ca cawlcanghnak tampi an tuah. Mi tambik nih theih mi cu Pu Lian Uk a si. Democracy chan le General Ne Win i hramhram uknak pahnih tang ah hmuhtonnak a ngei mi an si hna i ramrian lei he pehtlai in fimnak petu le cawnpiaktu an si. Mah lio chan ah thilṭha an tuah mi pakhat langhter ka duh. Pakhat cu Pu Lian Uk le a hawile nih an ṭialmi Chin Seino Pawl Ruahnak Pekmi kong a si. General Ne Win nih Ramchung Rualremnak Ruahnak Petu Bu tiah bu pakhat a tuah chungtel ah Chinmi chung in Pu Lun Pum le Pu That Hlaing an i tel ve.

Anmah sin in Chin Seino Pawl Ruahnak Pek mi kha an chuahpi. Mah cathluan hi cahmai 67 aa tel i Panglong Conference an auhnak a ruang, 1947 Rampi Phunghrampi chanbaunak pawl, Chinmi kan zorchuknak, Ne Win cozah ṭuanmi pawl soiselnak, fimcawnnak lei le kawlhawlnak lei ralkap umtuning, a ra lai mi Ramkomh bu, Kawlrampi ah Chinmi pawl dirhmun, ralkap cozah i phunghrampi suainak lei timhtuahnak le a ra lai mi phunghrampi ah Chinmi pawl dirhmun ti pawl aa tel. Mah cauk hi ramrian lei he pehtlai in fim a kan chimtu, a kan cawnpiaktu kan saya a si.

Chin Seino Pawl Ruahnak Pekmi cu 1969 kum May thla chung ah cozah sin ah Chin upa pawl sin in an ap. Ne Win Socialist cozah cu dictatorship in ram a uk mi an si tik ah uknak phung tang ah ahohmanh cawl kho lo ding policy a tuah. Kawlram uknak phunghram ‘constitution’ suainak ca ah ruahnak kan pe u tiah Socialist cozah nih nawl a chuah caah Lai upa tampi nih ruahnak an chuah i an kuat hna.

Ne Win cozah nih Lairam ca ah Federal State nan hal hrimhrim ti ruang ah minung 40 an thaih hna i 1972 kum ah Shwebo thong ah kum hnih an thlak hna. Cu thongtla mi hna chung in hruaitu deuh hna an min cu U Lian Uk, U Sang Awr, U Hnair Kio, U Hre Lian Kio, U Hei Er, U Tum Khar, U Lian Kung, Dr. Ni Hei, U Do Thawng, U Hmun Iap, U Sum Mang, U Khan Kham Pau, U Lian Kho Zam, U Kap Lian le U Van Thio hna an si. Nihin ah mi tampi cu Kawlram Democracy hmu manh lo in leidai ah an liam cang. Ref:(Rev.Dr.Sang Awr Upatpeknak,2011, Zuunnngaihpar: Zakham, Sianngakchia Hotu, Edvin Sang Awr).TCLP

Leave a Comment